19.
Íåêîòîðûå
îñîáåííîñòè
ýñïåðàíòñêîãî
ïðåäëîæåíèÿ
19.1. Ïîðÿäîê
ñëîâ â
ïðåäëîæåíèè
ñâîáîäíûé, ò. å.
âûðàæåíèÿ «Kato kaptis
muson» è «Muson kaptis kato» (Êîò
ïîéìàë ìûøü)
áëàãîäàðÿ
âèíèòåëüíîìó
ïàäåæó
ðàâíîöåííû.
Îäíàêî
ïðÿìîé
ïîðÿäîê ñëîâ
âñå æå
ïðåäïî÷òèòåëüíåé,
îáðàòíûì
ïîðÿäêîì ðåêîìåíäóåòñÿ
ïîëüçîâàòüñÿ
â
îïðåäåëåííûõ
ñòèëèñòè÷åñêèõ
öåëÿõ.
19.2. Áåçãëàãîëüíûõ
èìåííûõ
ñêàçóåìûõ â
Ýñïåðàíòî, â
îòëè÷èå îò ðóññêîãî
ÿçûêà, íå
ñóùåñòâóåò.
Ïîýòîìó îáðàçóþòñÿ
ñîñòàâíûå
èìåííûå
ñêàçóåìûå, â
êîòîðûõ øèðîêî
èñïîëüçóåòñÿ
ãëàãîë-ñâÿçêà
estas:
Ñíåã
áåë
La neqo estas blanka
Æèçíü
ïðåêðàñíà
La
vivo estas bela
Îí — èíæåíåð
Li estas inqeniero
Ëàâêà
îòêðûòà
La butiko estas malfermita
Книга
— моя
La libro estas mia
Ïîñëå
ãëàãîëà esti, êàê
ãëàãîëà
íåïåðåõîäíîãî,
âñåãäà
ñëåäóþò
ñóùåñòâèòåëüíûå,
ïðèëàãàòåëüíûå,
причастия
или местоимения
â
èìåíèòåëüíîì
ïàäåæå.
19.3. Ðóññêèå
âûðàæåíèÿ
òèïà «Ó ìåíÿ
åñòü ÷òî-ëèáî»
íà Ýñïåðàíòî
ïåðåâîäÿòñÿ
îáû÷íî «Mi havas ion» (áóêâàëüíî
«ß èìåþ ÷òî-ëèáî»).
Ïðè ýòîì
ãëàãîë havi —
èìåòü —
ïåðåõîäíûé è
òðåáóåò
ïîñëå ñåáÿ
ïðÿìîго
äîïîëíåíèя â
âèíèòåëüíîì
ïàäåæå.
19.4. Â
âîïðîñèòåëüíûõ
ïðåäëîæåíèÿõ
îáÿçàòåëüíî
ïðèñóòñòâóåò
âîïðîñèòåëüíîå
ñëîâî. Ýòî
ëèáî ñëîâî
èç òàáëèöû (kio, kiu,
Kion vi vidas?
×òî âû
âèäèòå?
Kies libro kuwas sur la tablo? ×üÿ
êíèãà ëåæèò
íà ñòîëå?
Xu vi estas instruisto? Âû
ó÷èòåëü? (Ó÷èòåëü
ëè âû?)
Xu la rozo estas floro?
Ðîçà —
öâåòîê?
Xu
vi ne scias tion?
Âû íå
çíàåòå
ýòîãî? (Ðàçâå
âû эòîãî
íå çíàåòå?)
19.5. Áåçëè÷íûå
ïðåäëîæåíèÿ
â Ýñïåðàíòî
âîçìîæíû
òîëüêî, åñëè
äåéñòâèå â
ïðèíöèïå íå
ìîæåò èìåòü
ñóáúåêòà: Pluvas.
Èäåò äîæäü («äîæäèò»);
Neqas. Èäåò ñíåã («ñíåæèò»).
Åñëè
ñêàçóåìîå
ëîãè÷åñêè
ïîäðàçóìåâàåò
ñóáúåêò
äåéñòâèя, òî
èñïîëüçóåòñÿ
áåçëè÷íîå
ìåñòîèìåíèå
oni: Oni parolas ke salo plikostiqos — Ãîâîðÿò,
÷òî ñîëü
ïîäîðîæàåò.
19.6.
Îòðèöàòåëüíûå
ïðåäëîæåíèÿ
ñòðîÿòñÿ ñ
ïîìîùüþ
òîëüêî
îäíîãî îòðèöàíèÿ.
Íàïðèìåð,
ïðåäëîæåíèå Íèêîãäà
íèêóäà íè ñ
êåì ÿ íå óåçæàë
íà Ýñïåðàíòî
ïåðåâîäèòñÿ,
â
çàâèñèìîñòè
îò
ëîãè÷åñêîãî
óäàðåíèÿ,
ñëåäóþùèìè
ñïîñîáàìè: 1) Neniam
ien kun iu mi veturis; 2) Kun neniu iam ien mi veturis; 3) Nenien iam kun iu mi veturis.
19.7. Åñëè
ñêàçóåìîå
ãëàâíîãî
ïðåäëîæåíèÿ
âûðàæàåò
îáÿçàííîñòü,
ïðèêàçàíèå,
ïðîñüáó èëè
ïðèêàç, òî â
ïðèäàòî÷íîì
ïðåäëîæåíèè,
ââîäèìîì
ñîþçàìè ke (â
çíà÷åíèè «÷òîáû»),
por ke (äëÿ òîãî ÷òîáû)
ñêàçóåìîå
ñòîèò â
ïîâåëèòåëüíîì
íàêëîíåíèè: Mi
deziras ke vi telefonu al mi morgay — ß
õî÷ó, ÷òîáû
âû ïîçâîíèëè
ìíå çàâòðà; La
generalo ordonis ke soldatoj pafu — Ãåíåðàë
ïðèêàçàë, ÷òîáû
ñîëäàòû
ñòðåëÿëè; Li devis ekstari por
ke xiuj vidu lin — Îí
äîëæåí áûë
âñòàòü, äëÿ
òîãî ÷òîáû
âñå åãî
âèäåëè.
19.8. Ñëîæíîå
äîïîëíåíèå.
Âìåñòî
ïðèäàòî÷íîãî
ïðåäëîæåíèÿ,
ââîäèìîãî ñîþçîì
ke â çíà÷åíèè «÷òî»,
ìîæåò
èñïîëüçîâàòüñÿ
ñî÷åòàíèå «ïðÿìîå
äîïîëíåíèå+ãëàãîë
â
íåîïðåäåëåííîé
ôîðìå»: Mi vidas ke la knabo ploras = mi vidas la
knabon plori — ß âèæó,
÷òî ìàëü÷èê
ïëà÷åò.
19.9. Ïóíêòóàöèÿ
â Ýñïåðàíòî
ïðèìåðíî
òàêàÿ æå, êàê
â ðóññêîì
ÿçûêå, îäíàêî
ìåíåå ñòðîãàÿ.
Òàê, ïåðåä
ïðèäàòî÷íûìè
ïðåäëîæåíèÿìè,
ââîäèìûìè
ñîþçàìè ke, xar, xu è
äð., çàïÿòûå
ñòàâèòü íå
îáÿçàòåëüíî.
20. Ñòèëü è
ôðàçåîëîãèÿ
Ýñïåðàíòñêèé
ñòèëü,
áëàãîäàðÿ
ñâîáîäíîìó
ñòðîþ
ïðåäëîæåíèÿ,
áëèçîê ê ðóññêîìó,
õîòÿ è èìååò
ñóùåñòâåííûå
îòëè÷èÿ èç-çà
ãðàììàòè÷åñêèõ
ðàçëè÷èé,
îïèñàííûõ
âûøå.
Ïîýòîìó íå
âñÿêóþ
ðóññêóþ
ôðàçó ìîæíî
ïåðåâåñòè
ñëîâî â ñëîâî,
ñâåðÿÿñü ïî
ñëîâàðþ. Òåì
íå ìåíåå
îïûòíûå ýñïåðàíòèñòû
çíàêîìû ñ
ïàðàäîêñàëüíûì
ôàêòîì:
ïåðåâåñòè
òåêñò ñ
ðóññêîãî íà
Ýñïåðàíòî
çà÷àñòóþ
ëåã÷å, ÷åì ñ
Ýñïåðàíòî
íà ðóññêèé!
Ýòî ñâÿçàíî
ñ âûñîêîé
ñìûñëîâîé
åìêîñòüþ ýñïåðàíòñêîãî
ïðåäëîæåíèÿ.
Îñîáåííîñòè
ýñïåðàíòñêîé
ôðàçåîëîãèè
áûëè
îïðåäåëåíû
åùå ä-ðîì
Çàìåíãîôîì,
ñîòàâèâøиì, ïî
îáðàçöó
íàöèîíàëüíûõ,
áîëåå äâóõ ñ
ïîëîâèíîé
òûñÿ÷
ïîñëîâèö è
ïîãîâîðîê. Â
ïðîöåññå
áîëåå ÷åì
ñòîëåòíåãî
ôóíêöèîíèðîâàíèÿ
ýòîò ôîíä
çíà÷èòåëüíî
óâåëè÷èëñÿ
è ñåé÷àñ íå
óñòóïàåò íè
îäíîìó
ñàìîìó
ðàçâèòîìó
íàöèîíàëüíîìó
ÿçûêó. Â ýòîì
íåò íè÷åãî
óäèâèòåëüíîãî:
Ýñïåðàíòî,
íå ñòðàäàÿ
îáû÷íîé äëÿ
ÿçûêîâ «òêàíåâîé
íåñîâìåñòèìîñòüþ»,
ëåãêî
âïèòûâàåò
èç
íàöèîíàëüíûõ
ÿçûêîâ èõ âûðàçèòåëüíûå
áîãàòñòâà,
âêëþ÷àÿ
èäèîìàòèêó
è
ôðàçåîëîãèþ.
Âîò
íåêîòîðûå
ïðèìåðû ýñïåðàíòñêèõ
ïîñëîâèö,
ñîîòâåòñòâóþùèõ
ëó÷øèì îáðàçöàì
â
íàöèîíàëüíûõ
ÿçûêàõ (è
èìåþщих
âåñüìà
áëèçêèå ðóññêèå
ñîîòâåòñòâèÿ):
Ripetado estas la plej bona lernado
— ïîâòîðåíèå –
ëó÷øåå ó÷åíèå.
Komenco bona — laboro duona — Õîðîøåå
íà÷àëî —
ïîëîâèíà
ðàáîòû. Ne wovu nazon en fremdan vazon
— Íå
ñóé íîñ â
÷óæîé ãîðøîê.
Nova balailo bone balaas — Íîâàÿ
ìåòëà õîðîøî
ìåòåò. Kiu timas bestaron, ne iru arbaron
— Êòî
áîèòñÿ çâåðåé,
ïóñòü íå
èäåò â ëåñ. Unu floro ne
estas krono, unu monero ne estas mono — Îäèí
öâåòîê — íå
âåíîê, îäíà
ìîíåòà — íå
äåíüãè. Kun kiu vi festas, tia vi estas
— Ñ êåì òû
ïðàçäíóåøü,
òàêîâ ты
ñàì.
Êðîìå
òîãî, ìîùíûì
èñòî÷íèêîì
ýñïåðàíòñêîé
ôðàçåîëîãèè
è
èäèîìàòèêè
ñëóæàò
îðèãèíàëüíûå
ëèòåðàòóðíûå
ïðîèçâåäåíèÿ,
ôðàçû èç êîòîðûõ
ñòàíîâÿòñÿ
ïîñëîâèöàìè
è
ïîãîâîðêàìè.
Âîò
íåñêîëüêî
òàêèõ âûðàæåíèé
èç
ïðîèçâåäåíèé
Çàìåíãîôà: Per
flugiloj de facila vento — Нà
êðûëüÿõ ëåãкîãî
âåòðà; Fajron sentas mi interne — ß
÷óâñòâóþ
âíóòðè
îãîíü; Ex guto malgranda, konstante frapante,
traboras la monton granitan — Äàæå
ìàëåíüêàÿ
êàïëÿ,
ïîñòîÿííî
ñòó÷à,
ïðîáèâàåò ãðàíèòíóþ
ãîðó; L’ espero, l’ obstino kaj la pacienco...
— Íàäåæäà,
óïîðñòâî è терпение... À âåäü
íà Ýñïåðàíòî
ïèñàëè è
äåñÿòêè
äðóãèõ àâòîðîâ,
îáîãàòèâøèõ
âûðàçèòåëüíûå
âîçìîæíîñòè
ÿçûêà!
Òàê,
îáîãàùàÿñü
çà ñ÷åò
äðóãèõ
ÿçûêîâ è îïèðàÿñü
íà
ñîáñòâåííûå
âíóòðåííèå
âîçìîæíîñòè,
è
ðàçâèâàåòñÿ
Ýñïåðàíòî.